Bir şeyi reddetmek için o şeyi çok iyi bilmek gerekmez. Hayır, aksine bir şeyi çok iyi bilirsen şayet reddedemezsin. Çünkü insanın üretmiş olduğu her şeyde bir doğruluk payı vardır. O yüzden derinlemesine bir şeyi bilirsen, ona yaklaşımın ister istemez nüanslı ve ikircikli olmak zorundadır. Siyah beyaz olamaz. Bir şeyi reddetmek için, hayır, çok iyi bilmek gerekmez, hatta çok iyi bilmek zararlıdır.

İkincisi, tarihteki meşhur peygamberlerin hiçbiri, önceki dini reddetmemiştir. Hz. İsa dini bütün bir Yahudi idi. Hz. Muhammed size anlatıldığı gibi, putperest çoktanrıcılarla mücadele ederek gelmedi oraya. Putperest çok tanrıcılık muhtemelen yoktu Arap dünyasında ya da bir cahil diniydi. Muhammed’in tüm polemikleri Ehl-i Kitap’a karşıdır. Tüm polemiklerinde, istisnasız hepsinde, Hristiyan ve Yahudilerle tartışır. Onların kitabıyla, onların anlatılarıyla, onların söylemleriyle tartışır. Ve hiçbir yerde onları topyekun reddetmez. Yeni bir din değildir getirdiği. Yeni din Emeviler zamanında oluşmuştur. İmparatorluğa kavuşmuşlar, kılıç gücüyle dünyanın yarısının sahibi olmuşlar ve demişler ki, bu eskileriyle yürümüyor bu iş. Muhammed vardı bizim pirimiz. Onun söylemleri yeni bir dinin temeli olabilir. Onun öğretilerini hatırlayanlar var. Bir kısmı yanlış olduğu için onları atalım. Kalanını derleyelim. İmparatorluğumuz için yeni bir öğreti inşa edelim ki bu artık asla Hristiyanlık değildir, asla Yahudilik de değildir, yeni bir dindir.

Tarihte var olan bir dini yani toplumun ortak dili olan, toplumun ortak vicdanı olan bir dini topyekun reddetme cüretinde bulunmuş kaç kişi çıkmıştır bilmiyorum. Genellikle böyle insanlar zaten kabul görmezler. Meczup sayılırlar, toplumdan kovulurlar hatta idam edilirler genellikle. Sözünü dinletebilen peygamberler var olan dini reforme etmek, aslına rücu ettirmek, yanlışlardan arındırmak iddiasıyla gelirler. Düzeltici olarak gelirler. Koşullar uygunsa kendilerinden sonraki kuşaklar bu öğretiden faydalanırlar, o öğretiyi bastırmaya çalışan statüko temsilcilerine karşı gitgide bilenirler ve onları düşman bilirler. Bir nokta gelir ki, kardeşim siz eski bir dinsiniz, biz yeni bir diniz, hadi bakalım bu kadar, noktasına gelirler. İslam dini de aşağı yukarı Abdülmelik bin Mervan zamanından başlayıp, Ömer bin Abdülaziz zamanına kadar olan aralıkta gelmiş o noktaya sanıyorum.