Yanlış varsayımlar üzerine kurulu bir soru bu. Yahudilerin kültürel alanda, bilimlerde, sanatlarda parlaması bir kere Antik çağlardan beri devam eden bir şey değil, 19. yüzyıl ve sonrasına ait bir fenomen. İkincisi, parlayanlar Avrupa Yahudileridir. Arap Yahudilerinde öyle bir eğilim görmüyoruz. Türkiye Yahudileri de gayet hoş, zeki, yaşamayı bilen insanlardır ama dünya çapında başarılara imza attıklarını pek görmüyoruz.

Avrupa’da kadim çağlardan beri Yahudiler vardı. Kendi din alimleri alanında derinlikli insanlar yetiştirdiler. Fakat geniş toplumda kendini kanıtlamış kimse çıkarmadılar, belki Spinoza gibi bir iki istisnayla. Ta 18. yüzyıl sonlarına dek. Ondan sonra durum değişti. Yahudiler o tarihe kadar toplumdan yalıtılmış, yoksul ve mazlum bir azınlık iken önce Avusturya’da, peşinden Fransa, Almanya ve İngiltere’de eşit vatandaşlık statüsüne kavuştular. O noktadan itibaren müthiş bir çiçeklenme dönemine girdiler.

Yahudilerin başarısının temelini araştırmak isterseniz Babil’e Sümer’e değil, o döneme bakmak lazım. 19. yüzyılda ne oldu da yüzyıllarca aşağılanan, horlanan, eziyet gören bir toplum bomba gibi patladı? Cevap: Yasalar değişti. Yasalar değişince Yahudiler de değişti. Aydınlanma çağıyla birlikte, Fransız İhtilali’yle birlikte hukuki eşitlik ilkesi getirildi. Ve uzun zaman ikinci sınıf insan statüsünde kalmış bir toplum bu fırsatı çok iyi değerlendirerek eğitim alanında olağanüstü bir başarı gösterdi. Püf noktası eğitimdir. Benzer bir dönüşüm, ondan bir kuşak sonra, 1830’lardan itibaren, Osmanlı toplumunda Ermenilerde yaşandı. Nasıl Batı’da 19. yüzyılda birden Yahudiler ön plana çıkmaya başladılarsa, onlardan kısa bir süre sonra, Avrupa’dan esen rüzgarın da etkisiyle, Osmanlı toplumunda Ermeniler yeşermeye başladılar. Girişimci, iş adamı, yönetici, uzman, doktor, hukukçu, bilim adamı, gazeteci, yazar, ressam yetiştirmeye başladılar.

Bu gelişme devam sürdürülebilse ne olurdu? Bugün Ermeniler nerede olurdu? Bugün Türkler nerede olurdu? Osmanlı Devleti nerede olurdu? Üzerinde düşünmeye değer konular bunlar. Olmadı, çünkü Almanya Yahudilerinden farklı olarak Türkiye Ermenileri territoryal milliyetçilik sevdasına kapıldılar. Yani hem Osmanlı İmparatorluğunun seçkin sınıfı biz olalım hem de elin kıytırık Bulgar’ı, Sırp’ı gibi bizim de bir devletimiz olsun. Olmaz. Bu ikisi bir arada yürümez. Nitekim yürümedi.

Şimdi söyleyeceğime birçoğunuz alınacak. İsrail Devleti’nin kurulması da, bana öyle geliyor ki, uzun vadede, Yahudilerin 19. ve 20. yüzyılda kazandıkları büyük başarının tepetaklak inişiyle sonuçlanacak. Çünkü akıl ve silah el ele gitmez. Silahlı adamdan akıllı adam çıkmaz.