1754’te kral 15. Louis’nin emriyle Voltaire’in Fransa’ya girmesi yasaklanır. Voltaire 60 yaşındadır; ünü Avrupa’yı tutmuş bir yazar, düşünür, bilim adamı ve aktivisttir. Fransa’nın yanıbaşında ayrı bir cumhuriyet olan Cenevre’ye yerleşir. Bir konak satın alıp hayli yatırım yapar. Cenevre gerçi siyasi özgürlükler açısından Fransa’dan daha rahat bir yerdir, fakat mutaassıp bir Protestan kültürüne sahiptir. Voltaire orada rahat edemez; özellikle tiyatronun cumhuriyette yasak olmasına dayanamaz. Önceki İngiltere sürgünü esnasında Protestan kilisesi hakkında geliştirmiş olduğu nispeten olumlu kanıları kaybetme eğilimine girer.

1758’de Cenevre’nin dış mahallesi gibi olan fakat Fransa sınırları içinde bulunan Ferney köyünde bir malikane edinerek oraya taşınır. Fransa hükümetinin izni var mıdır? Bilmiyoruz; ancak en azından göz kırpılmış olduğu muhakkaktır. Yazar Fransa’da yasaklıdır, ama kralın hayat arkadaşı Mme. du Barry ile samimi dosttur, hükümet çevrelerinde birçok hayranı vardır, geçmişte kralın da birçok yardımını görmüştür.

Malikanenin yeri çok şey anlatır. Binanın arkasındaki korunun iki yanı Cenevre Cumhuriyeti (şimdi İsviçre) sınırıyla çevrilidir. İstenmeyen bir tebligat kapıya dayandığında bir düzine kadar patikanın herhangi birinden sakin yürüyüşle 20 dakikada komşu ülkeye geçmek mümkündür. Hayat boyu polis tehdidi altında yaşamış biri için ideal konut!

Voltaire sonraki yirmi yılını Ferney’de geçirir. Köyü ihya eder. Fransa çapında ün kazanan çömlekçilik ve saatçilik endüstrilerini kurar. Deist zihniyetin simgesi haline gelen bir kilise inşa ettirir. Kurduğu tiyatro Cenevre sosyetesini köye taşır. Tarımı geliştirmek için uğraşır. Avrupa’nın ileri gelen aydınlarını evinde ağırlar. İşçi hakları için mücadele eder. Bölgede toprak köleliğinin lağvı için uğraş verir. Dini taassup kurbanlarının hukuk mücadelelerine yardım eder. En önemli eserlerinden “Candide” ve Felsefe Sözlüğü’nü (rivayete göre korudaki yürüyüşleri esnasında) yazar.

Yirmi yıl sonra, 84 yaşına geldiğinde, uzun zaman sonra ilk kez Paris’e dönmeyi göze alır. Paris’te yer yerinden oynar, ulusal kahraman olarak karşılanır, yeni oyununun sahnelendiği tiyatroda törenle başına taç yerleştirilir. Kısa bir süre sonra Paris’te ölür. Katolik kilisesi “dinsiz” olduğu gerekçesiyle cenaze törenine izin vermez. Din adamı olan yeğeninin gayretiyle cesedi apar topar kaçırılıp Paris yakınındaki bir manastıra gömülür.

On bir yıl sonra patlak veren Fransız İhtilalinin Katolik dinine karşı açtığı büyük mücadelede bu olay simgesel önem kazanır. 1791’de Voltaire’in naaşı ulusal bir tapınak olarak tasarlanan Panthéon’a devlet töreniyle taşınır. Ertesi sene Devrim rejimi Fransa’da Katolik dinini resmen yasaklar, tüm mülklerine el koyar, boyun eğmeyen papazlar sıra sıra giyotine gönderilir.

Şimdi Ferney-Voltaire adı verilen Ferney’i 2013’te ziyaret etmiş, bir blog yazımda kısaca değinmiştim. O tarihte koruya henüz pek dokunulmamıştı diye hatırlıyorum. Şimdi Google Map’tan bakınca eski ormanın dörtte birini kaplayan alanda bir hipermarket, alışveriş merkezi, Novotel, MacDonalds, Thai restoranı ve devasa bir otopark görünüyor. Biraz ötede CERN’in laboratuvar görünümlü birtakım binaları var. Hemen yanı Cenevre Uluslararası Havaalanı, İsviçre.

Sanırım ‘tarihe saygı’ faslından, MacDonalds’ın önünden CERN tesislerine giden sokağa Kandid Korusu Sokağı adını vermişler.

18. yy’a ait bir gravürde Ferney malikanesi. Voltaire konağı henüz yok, ormanda yıldız şeklinde patikaların olduğu yere inşa edilecek. Korunun güney ve batı sınırları Cenevre.