Türkiye’deki Türk vatandaşlar Ermeniler hakkında ne fark ediyor ki bunu fark etsinler?

Farklı bir kültür. Ermenistan Ermenilerinin 70 sene Sovyet yönetimi altında, ondan önce de uzun zaman Rus yönetimi altında yaşamış olmalarından kaynaklanan farklı bir duyarlılık var. Türkiye Ermenileri, ki Suriye ve Lübnan Ermenileri ve Mısır Ermenileri de sonuçta Türkiye Ermenisi’dir, köken itibariyle ayrı kültürün ürünüdür, Ermenistan’a ayak uydurmakta zorlanıyorlar. Doku uyuşmazlığı var. Yanlış anlaşılmamak adına ekleyeyim, sonuçta bir şekilde çoğu uyum sağlıyor. Yerevan sevimli ve canlı bir şehir. Güvenlik sorunu yok, insanlar edepli, kimse kimseyi durduk yerde rahatsız etmiyor malum bazı ülkelerdeki gibi. Ama zorlanıyorlar, çok zorlanıyorlar. Bu bir gerçek.

Bir kere lehçe farklı. Neredeyse Azerice ile Türkçe gibi iki ayrı yola gitmiş dil. İlk gittiğinde hiçbir şey anlamıyorsun konuştuklarından. Sonra bir iki ayda yavaş yavaş çözüyorsun, alışıyorsun, öğreniyorsun. Ondan daha önemlisi çalışma düzeni, devletten beklentiler, topluluğa karşı hakkını koruma yöntemleri. Bunlar birçok açıdan çok farklı. Türkiye ve Orta Doğu Ermenileri belli bir sosyal konuma alışmışlar, azınlık olmaya alışmışlar. Diskrimine edilen, yani haksızlığa uğrayan bir azınlık olmaya alışmışlar. Bunun savunma mekanizmalarını kurmuşlar. Sadece kendilerine güvenerek, sadece kendi emekleriyle, devletten herhangi bir şey beklemeden emeğiyle ve sanatıyla ayakta kalmayı öğrenmişler. Bunu ikinci doğa haline getirmişler. Somut bir koşulun sonucu bu. DNA’dan kaynaklanan bir şey değil bu, bin sene boyunca toplumda horlanan bir pozisyonda, köşeye sıkıştırılmış bir pozisyonda ayakta durmayı öğrenmişsin. Bunun teknikleri vardır, alışkanlıkları vardır, ailenden aktarılan yöntemleri vardır. O kültür benim alışık olduğum bir kültür. Gençliğimde tepki göstermiştim, fakat yaşlandıkça insan bazı şeylerin değerini daha iyi anlıyor. Bir Suriye Ermenisiyle, bir Paris Ermenisiyle, bir Lübnan Ermenisiyle tanıştığım zaman dilini anlıyorum. Bizden olduğunu hissediyorum. Mekanizmanın nasıl çalıştığını anlayabiliyorum.

Ermenistan’da o duyguyu yaşamadım. Farklı koşullarda yaşamışlar. Kendi ülkelerinin egemeni olarak yaşamışlar bunca zamandır. Fakat kendi ülkeleri başka bir ülkeye, başka bir kültüre boyun eğmiş. Farklı bir konstelasyon, farklı bir yapı.