Torbalı Açık Cezaevinde bir buçuk ay kadar bulundum 2014’te. Berbat bir deneyim, apar topar yapılıp büyütülmüş bir tesis, altyapısı yetersiz, idaresi keşmekeş içinde kötü bir cezaeviydi. Ertesi yıl Söke Açık’tayken Torbalı mafyasının değerli mensuplarıyla biraz mesaim oldu. O vesileyle Torbalı’da bar, kafe, haraç işlerinin tümüyle Siverekli Zazaların elinde olduğunu öğrendim, genel kültürümü tevsi ettim. Hayatta lazım böyle bilgiler.

Selçuk’ta yaşarken haftada bir-iki içinden geçtiğimiz bir yerdi Torbalı. Ara sıra pazarına uğramışlığımız, sanayi sitesinde usta aramışlığımız da vardır. Onca zaman Torbalı ne demek sorusunu sormak hiç aklıma gelmemişti. Torbalı diye isim mi olur? Neyin torbası? Torbaya mı benziyor? Torbalı bir zat mı varmış? Hem halk ağızlarında genellikle torba değil torva veya tovra kullanılır, Normal koşullarda Toralı, hatta Doralı şekline bürünmesi gereken bir ad /rb/ sesini nasıl korumuş? Sonra bir gün jeton düştü. Orada, hemen Torbalı’nın 5 kilometre batısındaki tepede bir antik kent öreni var. Vaktiyle epey önemli bir şehirmiş. Son yıllarda bir hayli kazı yapıldı, görkemli yapılar çıkarıldı ortaya. Adı Metropolis, yani “ana kent”. Şimdi bu isimden vurgusuz ilk heceyi düş, standart kural gereği /p/yi yumuşat, Türkçe ses uyumuna uydur, Yunanca çekim takısını kes, ne kalıyor? Trobalı kalıyor.

Torbalı adı erken devir tahrir defterlerinde yer almıyor. Galiba en erken 1670’lerde İsviçreli seyyah Jacob Spon’un seyahatnamesinde kayda geçmiş. Spon’un değindiği Torbalı köyü muhtemelen şimdiki kasaba değil, Metropolis harabesinin bulunduğu yer olan Özbey köyü olmalı. Zaten Özbey adından belli ki vaktiyle bey makamı orası imiş. Şimdiki kasaba 1860’larda İzmir-Aydın demiryolu hattı üzerinde Torbalı İstasyonu olarak kurulmuş. İstasyon çevresinde büyümüş. Bunun hemen yakınındaki Tepeköy ise, 1880’lerde Sultan Abdülhamit’in bu yörede kurdurduğu Hazine-i Hassa çiftliklerinin idare merkezi olarak önem kazanmış. Önce Kırım ve Dobruca göçmeni Tatarları, ardından Rumeli ve Girit muhacirlerini iskan etmişler. Şimdi hala Torbalı ile Tepeköy iki ayrı kasaba gibi düşünülür. Esas merkez Tepeköy’dür. Torbalı Merkez Meydanı Tepeköy’dedir. Meydanda birine yol sorsanız, “şorıdan yörü, Torbalı’ya kadan git” diye tarif ederler.