Hayır, zannetmiyorum. İsmi büyük ihtimalle Yunancadan alıntı gerçi. Sufi ile sofia’nın aşağı yukarı eş anlamlı olması tesadüfle açıklanamaz herhalde. Unutmayın ki Sufiliğin ilk tutunduğu yerlerden biri olan Suriye’de Yunanca hala yaygın bir kültür diliydi, hala güçlü bir Hristiyan kültürel geleneği vardı ve Hristiyan teolojisinin o devirdeki ilgi konularıyla Sufilerin ilgi konuları arasında büyük yakınlık vardı.

Tasavvuf, yani Sufilik, biliyorsunuz İslam dünyasında 10. yüzyıl sonları ile 11. yüzyılda patlak veren bir akım. İlk hareket noktası anti-İslamidir. İslam’ın o güne kadar tanımlanmış ve şekillenmiş olan kültürüne, hukukuna, siyasi çizgisine karşı bir isyan hareketidir. Önce kurumsal İslam tarafından bastırılmak amacıyla şiddetle ve kanlı bir şekilde mücadele edilmiştir. Bastırılamayınca bir şekilde İslam bünyesine alınıp nispeten zararsız bir hale sokulmuştur. Bir tür İslam’a karşı başka bir din kurma hareketidir. Bu dinin birtakım temaları, birtakım düşünce kalıpları Hristiyan geleneği ile benzerlik gösterir. Özellikle Mısır’da kökü olan ve Hristiyanlık içinde 3. ve 4. yüzyıldan bu yana kuvvetli bir etki yaratmış olan Gnostik akımdan birçok temalar ve fikirler almıştır.

Fakat bana öyle geliyor ki daha kuvvetli etki Doğu’dandır. Yani Hindistan’dandır. Tasavvuf, gerek teorisi açısından, gerek yaşam tarzı olarak dervişlik, züht ve takva yaşamı gibi adetler, Kalenderilik, Melamilik, gerekse türbe kültü açılarından Hindistan etkisi gösterir. Gerek Budist gelenekten, gerek diğer Hindu törelerinden bir hayli etkilenmiş görünüyor.

Antik Yunan ile tasavvufun ne alakası var diye sorabilirsiniz. Tüm dinlerde, en azından gelişkin ve sistemleştirilmiş dini geleneklerde tasavvuf benzeri temalar görülür. Birtakım bedensel ve manevi disiplinlerle tanrıyla direkt temas kurmaya yönelik eğilimler her dinde vardır, Eski Yunan’da da vardır. Eski Yunan’da resmi edebiyatın anlattığı Olympos dini dışında mystery dedikleri giz dinleri de vardır. Bunların kalıntısı ne kadardır bilmiyorum. Fakat özellikle Neoplatonizm, yani geç Roma İmparatorluğu döneminde, Mısır ve Suriye’de palazlanan düşünce akımlarıyla tasavvuf arasında esaslı bir devamlılık görmek mümkün. Ama dediğim gibi, Doğu etkilerini hesaba katmayıp sadece bununla açıklamak pek doğru değil.