Hindu geleneğinde bilinç ve irade sahibi bir tanrı fikrini radikal olarak reddeden gayet kuvvetli akımlar var. Bunlara nastik yani “yoktur-cu” deniyor. Buddhizm ve Jainizm gibi zamanla ayrı dinlere evrilmiş mezhepler de nastik sayılıyor. Günümüzde Budizm, halkın inandığı çeşitli tanrıları reddetmez, ancak evrensel ve hükmedici bir tanrı fikrine sahip değildir. Hindistan’da 4,5 milyon nüfusu ve son derece gelişkin bir dini inancı olan Jainist’ler tanrı kavramını reddeden bir itikada sahip. Üstelik bunlar cahil köylü değil, çoğu Hint toplumunun nispeten eğitimli kesimlerinden. Demek ki tanrısız din mümkün ve pratikte gayet güzel var olabiliyor.

Din, ciddi bir toplumsal ihtiyaç. Bunu inkar etmenin anlamı yok. Buna karşılık Yahudi türevi dinlerde son iki bin beş yüz senedir bilinen şekliyle tek, kadiri mutlak ve âlimi mutlak Tanrı fikri, bugün geldiğimiz noktada savunulabilir bir fikir olmaktan çıkmıştır. Toplumun bir kısmını memnun edebilir hala, fakat toplumun akil kesimlerini, yüksek eğitimli kesimlerini ikna edecek gücü kalmamıştır. Hristiyanlık olsun, Müslümanlık olsun, toplumsal önderlik kapasitesine sahip, en zeki, en bilgili, en yaratıcı ve cesur bireylerini kaybetmişlerdir. Dolayısıyla fikri önderlikleri, nispeten cahil ve kaba saba insanların elinde kalmıştır. Sürdürülebilir bir durum değildir. Sürdürülse bile, insanlık için hayırlı bir şey değildir.

Bu çelişkiyi nasıl aşabiliriz? Yeni bir tanrı kavramı mı gelecek? Çünkü bir şekilde bu toplumların dinsiz yaşayabileceğine inanmıyorum ben. Ama var olan dinler de bu işlevi yerine getirmekten acizler. Bu ikilemin çözümü nedir? Yeterince bilmiyorum. Daha düşünmek lazım bunu.

İnsanların bir kurala tapması için görünmez varlıklar tarafından tehdit edilmesi mi lazım diye sormuşsunuz. Zannetmiyorum. Tanrı’nın asli işlevi beğenmek ve takdir etmektir. Beni görüyor, beni seviyor, beni anlıyor yukarıdaki. O duygudur, asıl Tanrı mitini ayakta tutan faktör. Yoksa ceza ayağına, aslına bakarsan kimse öyle çok fazla inanmaz. Öleceğim de, ondan sonra bir yerlere gideceğim de, orada yargı olacak da, karambolde benim kim olduğumu bilecekler de, ölme eşeğim ölme. Zaten eğer dinim doğruysa, yahut son dakikada bile doğru yola gelirsem, beni kollar, yırtarım duygusuyla yaşar insanlar. Zannetmiyorum gerçek dünyada kimsenin ahiret korkusuyla kurallara uymak zorunda kaldığını.