Herkes değil ama çoğu kayar, bu bir gerçek. Çünkü sosyalizm bir heyecandır. Bir sınırsız cömertlik duygusudur. Kendimi feda ediyorum. Toplumda özellikle zayıf olanın, yoksul olanın, ezilmiş olmanın, mağdur olanın savaşçısı ben olacağım. Kendimi onlara adayacağım. Mücadele edeceğim — bu duygudur sosyalizm. Güzel bir duygudur. Fakat insanlar yaşını başını alıp toplumsal sorumluluklarla karşılaştıklarında şöyle vazgeçilmez bir gerçekle yüz yüze geliyorlar. Bunun çeşitli boyutları da var da en temel, en basit şekli bu. Cömert olmak demek, biyolojik olarak senin vazgeçilmezin olan en yakınlarının rızkını başkalarına vermek demek. Senin bir eşin, çoluğun, çocuğun, yaşlı, hasta annen vs. var. Ve sen bir devrimci olarak gidip barikatlarda mücadele etmeye kalkarsan, onları mağdur edeceksin, başkalarına cömertlik edeyim derken, kendi en yakınlarına karşı cimrilik edeceksin, onlara karşı sorumluluklarını inkar etmiş olacaksın. Bu çok ağır bir çıkmazdır.

Her genç devrimcinin eninde sonunda yüzleşmek zorunda olduğu bir ikilemdir. Güzel, devrim yapalım da, çocuk evde aç, karın bakkala gidecek. Hangi parayla gidecek? Onların hakkını savunmaya kalktığın zaman, üçüncü şahıslara karşı cimri olmak zorundasın, bencil olmak zorundasın ki, asıl sorumlu olduğun kişilerin geçimini temin edebilirsin. Temel paradoks budur.

Buna ilaveten şu da var, insan belli bir yaşa gelince, toplumu tanımaya başlayınca, toplumdaki bazı kurumların, bazı alışkanlıkların, bazı değerlerin mantığını daha iyi anlamaya başlıyor.

Büsbütün de reddedilecek şeyler değilmiş bunlar. Bunlar da lazımmış. Bir toplumu bir arada tutan çok hassas bir sürü denge varmış. Bunları ben 20 yaşındayken bilmiyordum ama 35 yaşına gelince ufak ufak kafaya dank etmeye başlamış. Bunlar insanı muhafazakarlaştıran unsurlar. Bir de insanın enerjisi azalıyor zaman içinde. Bu da bir gerçek.

Gene de yirmili yaşlarındaki sosyalist ateşi bir şekilde kişiliğinin bir yerinde, bir hücrende saklayabilmen lazım. Büsbütün aşmak da iyi bir şey değil. Yoksa bu sohbetin başında sözünü ettiğimiz Neokonlar gibi bir alçaklar güruhuna dönüşürsün. İyi bir şey değil.