Şimdiki Çıldır kasabasının kuzeyinde, Gürcistan’ı Kars-Ardahan yaylasına bağlayan Kura Vadisinin başlangıç noktasında, görkemli bir kaledir. Kenarından geçtik, hatta yahu bir inelim arabadan da gidelim şu kaleye kadar dedik. Ulaşımı zor bir yerde, epey tırmanmak lazım, saat de geç olmuş, hava kararıyor, vazgeçtik, gidemedik. Fotoğraflarım vardır ama.

Bildiğim kadarıyla Çıldır Atabeklerinin eski makamıdır. Çıldır Atabeklerini bilirsiniz, Sargis Cakeli sülalesidir. 13. yüzyılda Gürcü kralının kumandanları olarak tarih sahnesinde belirdiler. Moğol yani İlhanlı hükümdarından atabek unvanı aldılar. 15. yüzyılda Gürcü krallığı parça parça olunca müstakil hükümdar oldular. 16. yüzyılda uzun savaşlardan sonra yenilip Osmanlı boyunduruğu altına girdiler, ama yerel iktidarlarını korudular. 16. yüzyıl sonlarında Müslüman olmaya karar verdiler. Esasen Gürcü kültürüne ve Gürcü krallığına mensuptular; isimleri, unvanları, kiliseleri, yazıtları Gürcücedir. Fakat gerek sülalenin gerek halkının etnik kökenine dair bin türlü rivayet var, Ermenidir diyeninden tut, Kıpçaktır yahut Kürttür diyenine kadar.

Çıldır Beyliğinin adı Gürcüce Çrdilo, “kuzey” demek. Kuzey Beyliği yani. Osmanlı egemenliğine girdikten bir müddet sonra, 1620 gibi bir tarihte yanlış hatırlamıyorsam, Çıldır beylerine paşa unvanı verildi ve idare merkezi yeni inşa edilen Ahıska Kalesine aktarıldı. Ahıska adının aslı da Gürcüce Axal-tsixe, yani “yeni kale”. Adı her şeyi anlatıyor. Sonraki devirde atabek sülalesi Ahıska Paşaları olarak anılırlar. O paşalığın Müslüman halkına da şimdi Ahıska Türkleri diye isim veriliyor.

Şeytan Kalesinin daha eski tarihini bilmiyorum. O bölgedeki kalelerin hepsi katman katmandır. Bölgenin stratejik koşulları 2000 senede, 3000 senede çok fazla değişmemiştir. Dolayısıyla Urartular bir yere kale yapmışsa, bir süre sonra o kaleyi birileri mutlaka almış, onarmış, modernize etmiş, yerel iktidarının mesnedi olarak kullanmıştır. 10.-11. yüzyılda Ermenilerin en güçlü olduğu devirde dahi Çıldır bölgesi onların egemenliğine girmemişti. İlk Türk istilalarından sonraki yüz küsur yıllık dönemde hayli hareketli bir dönem geçirdi, Gürcüler güçlendi, çeşitli feodal oluşumlar çılgın bir tempoyla kuruldu, büyüdü çöktü. Osmanlı hakimiyetinden sonra ise imparatorluğun her bölgesi gibi bu bölge de durgunlaşıp karanlık bir çağa girdi. Kalelerin çoğu 17. yüzyıldan sonra kaderine terk edilip harabeye döndü.