Önce mahçup olarak belirteyim ki Micingert bilgisi yanlış. Micingert denilen yer Sarıkamış’ta iki köydür. Şimdi İnkaya adı verilen aşağı köy 1878 harbinden sonra Osmanlı tarafında kalmış. Rus tarafında kalan yukarı köye ise Ruslar Trabzon’dan gelen Rumları yerleştirmişler. Bugünkü adı Çamyazı. Bizim Yer Adları Sözlüğü’nün 2018’deki ilk baskısında Hayhorom diye geçiyor maalesef. Hayhorom değil. Sonradan düzelttim.

Hayhorom, Anadolu’nun sonsuz kaleidoskopundaki kimlik unsurlarından biri. Ermenice konuşan fakat Rum Ortodoks kilisesine mensup olan ve kendini Rum sayan bir topluluk. 11. yüzyılda zuhur etmiş görünüyorlar. Nereden çıktıkları konusunda sağlıklı bir bilgi yok. Kimilerine göre Bizans’ın zorla Ortodoks ettiği bir Ermeni topluluğu, kimine göre Ermeni toplumu içindeki bir fikir ayrılığından dolayı Rumlara katılmışlar, en makul görünen üçüncü teze göre Rum diyarından gelip Ermeniler arasına iskan edilmiş bir zümre.

Başlıca Hayhorom topluluğu Eğin’dedir, yani bugünkü Erzincan’ın Kemaliye ilçesinde. Kemaliye’nin ortasından Fırat Nehri geçer. Asıl yerleşim alanı Fırat’ın sağında yani batısındadır. Öyle anlaşılıyor ki 11. yüzyıl başlarında burada bir kasaba ve otuz-kırk köyden oluşan bir Ermeni kolonisi yahut kantonu kurulmuş. Bunlar harbi Ermeni. Nehrin doğusundaki köyler ise ta o zamandan beri Hayhorom köyleridir. Türkiye’deki eski Hayhorom nüfusun büyük bölümü o köylerden gelir. Kemah’ta, Refahiye’de, Erzincan merkezde de birkaç yerleşim var.

Esas kimlikleri Rum’dur. Ermenice konuşmaları onlar açısından adeta ayıp bir şeymiş gibi algılanır. Osmanlı hukukundaki statüleri Rum’dur. Halk arasında da Rum diye bilinirler. Fakat Ermenice konuşurlar. Bunlara Müslümanlardan çok Ermeniler eziyet etmiştir. Satılmış bir unsur kabul edilmişlerdir. En ufak bir sempati yoktur onlara yönelik. Belki kısmen bundan dolayı 19. yüzyılda fırsat bulunca çoğu memleketlerini terk edip Batı illerine göçmüştür. Bilecik’in, Geyve’nin, İzmit’in köylerine yerleşmiştir. Rum oldukları için 1915 tehcirinden muaf tutulmuşlar fakat 1923 nüfus mübadelesinde Yunanistan’a gönderilmişler. Yunanistan’da çoğu Evia yani Eğriboz Adasına yerleştirildi. Özellikle oradaki Kastanies köyü Hayhorom cemaatinin bir tür merkezi oldu. Bir iki kuşak içinde tamamen asimile oldular, şimdi Perikles’in torunları olmakla iftihar ediyorlar.