Eski Türkçe bir tane değil ki, bir sürü eski Türkçe var. Eski Türkçe dersek hangisini kastettiğimiz belli olmaz. Bir kere Orta Asya yazı Türkçesi var, yani Divan-ı Lugat-i Türk’ün Türkçesi. Eski Anadolu Türkçesi var, 1300’lerde, 1400’lerde epey ciddi bir literatür oluşturmuş olan. O da Eski Türkçe. Geç Osmanlı gazeteci ve romancı diline de eski Türkçe diyoruz bazen. Çapraz bulmacalarda “eski dilde” diye geçer. O da bir çeşit Türkçe.

Osmanlı yazı diline Türkçe demek problemli bir şey biraz. Osmanlı yazı dili kendi kendini kavrayışı itibariyle Türkçe değildi. 19. yüzyılda modern milliyetçi düşüncenin zuhuruna dek Türkler o dile Türkçe adını vermediler. Çünkü Osmanlı döneminin Türkçesi, sokakta ve evde ve sarayda konuşulan Türkçesi, bugünkü Türkçeden çok farklı bir dil değildir. Yunus Emre Türkçesi ile 20. yüzyıl Türkçesi arasında bayağı kısa bir köprü var aslına bakarsanız. Ana kelime dağarcığı oldukça sabittir, gramer formları çok az evrilmiştir. Telaffuz belki epey değişmiş.

Osmanlı yazı dili ise, o Türkçe ile alakasız iki başka dilin, Farsça ve Arapçanın bir harmanı. Bir yönetici kadro dili, kurumsal bir dil, bir elit yazı dili. Yabancılar bazen bu dile Türkçe demişler, ama Osmanlı buna bir ad vermemiş. Lazım oldukça “dilimiz” deyip geçiştirmişler. Adı olmayan bir dil. Osmanlı yönetici elitinin kendi aralarında yazılı iletişimde kullandıkları bir dil. Evde bu insanlar Türkçe konuşmuşlar. Bakkalla, askerle Türkçe konuşmuşlar. Yahut Boşnakça, Arnavutça, İtalyanca konuşmuşlar. Yazı dili olarak Türkçe ile başka iki dilin son derece yapay, son derece barok bir harmanını kullanmışlar.

Modernleşme çağında sadece küçük bir elit zümreye değil, orta sınıflara da hitap edecek bir yazı dili üretme ihtiyacı gündeme geldiğinde bu dile bir isim verelim deyip Lisan-ı Osmani, yahut Osmanlıca adını benimsemişler.

Niye Habsburg dili demiyoruz da Osmanlı dili diyoruz? Çünkü Habsburg hanedan adıydı fakat devlet adı değildi. Devletin adı Avusturya idi. Dil ise çoktan beri bağımsız bir gelişme çizgisi yakalamış olan Alman dili idi. Oysa Osmanlı Devleti hanedan adıyla anılan bir devletti. Devleti devlet yapan şey hanedanıydı. Ve kullandıkları dil Türkçe değildi, Osmanlı devlet aygıtının özel diliydi. Almanca hiçbir zaman Habsburg devlet aygıtının özel dili olmadı. O hanedandan bağımsız olarak vardı.

Gerçi Habsburg Almancasının da kendine özgü deyimleri, usulleri, ritmleri, tarzları vardı, öyle ki 17.-18. yüzyıldaki bir Almanca metnin Habsburg Yüksek Almancası mı başka yerlerin Yüksek Almancası mı olduğunu şıp diye anlarsınız. Ama Osmanlı’nın özgünlüğü çok daha fazla.