Bu soruyla ben bugün yüzleşmedim, bundan 50 sene, 55 sene önce yüzleştim. Babam, son derece entelektüel, açık fikirli, özgürlükçü, modern görüşlü bir insandı. O bir keresinde anlatmıştı, Hitler ilk başa geçtiğinde onu savunmuş, tanıdığı aklı başında herkes de savunmuş. Batmış bir ülke olan Almanya’yı olağanüstü bir enerjiyle ayağa kaldırmasını takdir etmişler. Başka hiçbir şey yapmasa sadece Volkswagen projesi yeter diye düşünmüşler. Sonra Yahudilere karşı tutumunun savunulabilecek bir şey olmadığını düşünmüş, özellikle savaşı başlatınca sıtkı sıyrılmış. Ben o zamanlar yeni yeni solculuk triplerindeydim. Bunu büyük tepkiyle karşılamıştım. Babam da Nazi çıktı diye düşünmüştüm.

Zaman geçtikçe babamın yaklaşımındaki doğruluk payını idrak etmeye başladım. Hayatımda hiçbir zaman şu tipik Amerikan dogmasını paylaşmadım: Tarihte her şey gridir, fakat Hitler ve Nazi meselesi siyah-beyazdır. Hitler vakası üniktir; siyasi ahlakın nihai referans noktasıdır. Oysa insanlar aleminde herhangi bir kanıyı özgür tartışma alanının dışına çıkardığın anda mutlakçılığa adım atmış olursun. O bir tek yargı genişleyip tüm tartışmaları istila eder, gitgide genişleyen bir sansür halkasının dayanak noktası haline gelir. Nazi meselesinde dayatılan dogmatizm de, adım adım tüm siyasi düşünceyi ve tarih anlayışını zehirlemiştir.

Özellikle bugün Ukrayna’da yaşayanlar çerçevesinde baktığın zaman bunun ne kadar ucuz ve akıl dışı bir yaklaşım olduğunu daha iyi görüyorsunuz. Benim Ukrayna Nazilerine bir sempatim olmadığını biliyorsunuz. Ama bir adım geri durup baktığınızda, şu da bir gerçek ki Rus devlet anlayışına karşı Ukrayna devlet anlayışını da bazıları pekala savunabiliyor, savunuyor. Eski Doğu Bloku ülkelerinin hepsinde, Baltık ülkelerinde, Macaristan’da, Polonya’da, Gürcistan’da insanların birçoğu, o Ukrayna tarzı ırkçı ve soykırımcı milliyetçiliği tercih ediyor. Rusya’nın temsil ettiği daha evrensel, daha emperyal, daha uluslarüstü kültür vizyonunun çok da fazla savunanı yok dünyada.

Bugünkü Ukrayna rejimi 1930’ların Alman rejiminin bir kopyasıdır. Aynı zihniyetin, aynı geleneğin, aynı şiddet tutkusunun bir devamıdır. Bundan dolayı yüzde yüz yanlıştır diyebilir miyiz? Yoksa yüzde altmış yanlıştır demekle mi yetineceğiz.