Doğru değildir. Aksine Müslümanlık ilk ortaya çıktığı çağlardan itibaren son derece şehirli bir din olmuştur. Çok uzun bir dönem dünyanın en gelişmiş ticari kültürünün odak noktası olmuştur. Bağdat diyelim, İskenderiye diyelim, Semerkant diyelim yetsin.

Osmanlı devletinde de ticaret en azından 18. yüzyıla kadar Müslümanların elindeydi. Gayrimüslimlerin, özellikle Ermenilerin ticaret konusunda öne çıkması, 19. yüzyıldır. Dünya ticaretine Batı kapitalizminin egemen olduğu bir çağda, Osmanlı toplumunda onlarla eklemlenen, onlarla kültürel ve ticari yakınlık içine giren Ermeniler olmuştur. Osmanlı Devleti, Müslüman tebaasının birtakım konulardaki sıkıntılarını, taassuplarını, alışkanlıklarını, kültürel eğilimlerini bozmayı göze alamadığı için kapitalistleşme ve modernleşme işini Ermenilere ihale etmiştir. Ermenilerin de eli armut toplamıyor, bundan faydalanmışlardır. Konu, Müslümanların ticaretle uğraşmayı aşağı görmesi değildir. Kanuni Sultan Süleyman döneminde ticaretle uğraşanlar Müslümanlardı. Lale devrinde ticaretle uğraşanlar Müslümanlardı. Senin peygamberin ticaretle uğraşıyormuş, daha ne?

Ne zamanki dünyada kapitalizmin büyük tekerleri dönmeye başladı, Osmanlı Devleti o tekerlerin içine girme, onlara eklemlenme, birtakım ara dişliler vasıtasıyla onlara takılma mecburiyetinde kaldı. Başka türlü ayakta kalmasına imkan yoktu. İşte o ara dişlileri gayrimüslimler üzerinden kurmayı ya planladı, ya da hayat öyle getirdi, tam olarak onu söylemek mümkün değil. Fakat bir şekilde 1840’lardan, 50’lerden sonra bir bakıyorsunuz modern hayatla ilgili her türlü ekonomik faaliyet, modern hayat derken yeni uluslararası ticaret kanalları, kredi sistemi, sigortacılık, gemi simsarlığı, onlarla birlikte gelişen yeni kültürel faaliyetler, tiyatro, gazete, matbaacılık, fuarcılık, modern ticari tarım işletmeleri, ipek böcekçiliği, fotoğrafçılık, çeşitli tarımsal ürünlerin meta olarak pazarlanması, tiftik toptancılığı, sigara üretimi, 19. yüzyılda ortaya çıkmış olan bütün bu sektörler, gayrimüslimler üstünden yürüyor. Yüzde yetmişi, sekseni gayrimüslimlerin elinde.

O yıllarda çıkan Annuaire Oriental adlı bir yıllık ticaret rehberi var, bir tür almanak ve telefon rehberi. Onun 1911 tarihli nüshası geçti elime, epey dersimi çalıştım. Modern denebilecek sektörlerin %70-80’inde isimler gayrimüslim ismi. Devlet memurları ve üst düzey askeri erkan Türk. Bir de öbür tarafta milyonlarca köylü Türk var ki onların adı ticaret almanağında yok. Telefon numaraları yok çünkü.