Zerdüşt dini metinlerinden birinde, yanılmıyorsam Dênkart olmalı, Dahhak’ın Tazi yani Arap olduğu söylenir. Bundahişn’de ise Babil kralıdır, yani yoruma bağlı olarak Nemrut ile veya Bağdat’ta hüküm süren Abbasi halifeleriyle eşleştirilebilir. Bu metinler İslam’dan çok önceye giden gelenekler üzerine inşa edilmiştir fakat derlenip yazıya dökülmeleri İslam çağındadır. Üstü açık veya kapalı epeyce İslam eleştirisi içerirler. Dolayısıyla eski Dahak efsanesinin anti-Arapçı bir yorumunu veya uyarlamasını aktarmış olmaları mümkün görünüyor.

Avesta’da Aji-Dahak yani Yılan Dahak veya Ejder Dahak soyut bir efsane figürüdür. Kötülüğün dünyadaki cisimleşmiş bir halidir. Bir coğrafi veya etnik referansı yoktur. Herhangi bir yere ait olabilir. Asıl meşhur olan Şehname versiyonunda ise Dahhak İran’ın ilk krallarından biri olarak tanıtılır. İki omzunda her gün iki gencin beyniyle beslenen iki yılan taşır. Demirci Kave’nin yardımıyla Feridun onu yener ve zincire vurdurarak Demavend Dağında hapseder. Şehname biliyorsunuz İran’ın ulusal destanı. İran halkının ve devletinin kuruluş ve kahramanlık öykülerini içeren bir öyküdür. İran kültürünün yeniden oluşmaya başladığı 10. yüzyılda, İslami temalarla harmanlanıp, İslami bir kisvede kaleme alınmıştır. Fakat kaynakları İslam öncesine, hatta Milat öncesine gider. Şehname versiyonunda Dahhak’ın Araplıkla ya da İslamla herhangi bir ilgisi görülmez. İslam’ın zuhurundan yüzlerce yıl önce, hatta Keyani sülalesinden eski Pers krallarından önce yaşamıştır.

Hikayenin bir başka versiyonunu MÖ 450 civarında Herodot anlatır. İran tarihi hakkında bilgi verirken, kendi çağında hüküm süren Perslerden önce bu ülkeye Medlerin hakim olduğunu kaydeder. Medler biliyorsunuz bugünkü Kürtlerin atası oldukları kabul edilen bir İrani kavim veya sülale. Son Med kralının adı Herodot’a göre Astyages’tir. Astyages şüphesiz Aji-Dahak’ın Yunancaya uyarlanmış halidir. Kötü ve paranoyak bir kraldır. Bir rüyaya kanıp kendi torununu öldürtmeye kalkar, vezirine bir ziyafette oğlunu yedirir. Sonunda MÖ 550 dolayında Pers soyundan Kurus, yani Keyhusrev tarafından devrilip hapsedilir.

Bundan Dahhak’ın Arap değil Kürt olduğu sonucu çıkar mı? Efsanelerin tarihi doğruluk payı nedir? Hiçbir zaman tam olarak tanımlanabilecek bir konu değil.

Şehname’yi okumadıysanız okumanızı tavsiye ederim. Dünya edebiyatının büyük eserlerinden biridir. Osmanlılar zamanında da elit eğitiminin temel taşlarından biriydi; Şehname’ye her düzeyde atıfta bulunmayan bir Osmanlı tarih metni bulamazsınız. İlyada ve Odissea’yı okuduysanız — ki okumuş olmanız lazım — Şehname’yi de okumanız şarttır. Çok güzel ve soylu bir anlatıdır. Baştan sona savaş hikayesi sonuçta. Fakat bu savaştaki ahlak ideali, davranış ideali, töre ideali insanın aklından kolay kolay silinmeyecek bir şeydir. Bir ahlaki model, bir dünya görüşüdür. Ayrıca şiir olarak da bir şaheserdir. Ben Dick Davis’in İngilizce çevirisinden okudum. Milli Eğitim Bakanlığı’nın Türkçe çevirisi düzyazıdır, dil açısından çok başarılı olduğunu da söyleyemem, ama hiç yoktan iyidir. Son olarak 15. yüzyılda Memluk Türkçesine yapılmış bir manzum çevirinin yeni yazı edisyonu çıktı. Arkaik dili ilk başta biraz zorlayıcı olabilir, ama bir kez alıştıktan sonra sanırım edebi zevk açısından tercih edilecek çeviri odur.

Sonuçta destan dediğin şey her günkü dille okunmaz ki? Dilinde de bir büyü olmalı.