Çok insanla tanıştım bugüne kadar, abi biz İstanbul’dan Ankara’dan sıkıldık, birkaç aileyiz, başka arkadaşlarımız da katılacak, gidip Ödemiş’te yahut Milas’ın dağında bir köye yerleşmek istiyoruz, ne dersin diye bana danışan ya da sohbet arasında anlatan. Bazılarını göçtükleri yerde ziyaret ettim, konukları oldum. Başarılarına ve başarısızlıklarına tanık oldum.

O süreçte en tipik problemlerden biri çok konuşan fakat elinden az iş gelen insanlardır. Çok kısa zaman içinde baş belası olurlar. Sayıları inanılmayacak ölçüde çoktur, komüncülüğe soyunan her iki kişinin en az biri öyledir. Zamanla iyileştiklerine hiç tanık olmadım. Aksine, hayatın zorluklarıyla karşılaştıkça gevezelikleri artar, iş yapma becerileri yokuş aşağı iner. Komün deneyinin en büyük sıkıntısı onlardır. Böylelerini uzak tutmak birinci kural olmalı.

İkinci gözlem. Yeni bir hayat kurmak zor iştir. Yeterince güçlü iradesi olmayan insanlar o süreçte çok sık bir şekilde boşluğa düşer, kendilerini alkole veya uyuşturucuya verirler. Bu da kısa bir süre sonra cemaatin patlaması sonucunu verir. Her şey bozulur, millet birbiriyle kavgalı hale gelir. O yüzden komün veya köy kuracaksan sıkı kanunların olması lazım. Komün kanunlarınının en önemlisi, bireysel olarak içki ve uyuşturucu kullanmanın kesinlikle yasak olmasıdır. Kuralı bozanların derhal komünden dışlanması gerekir. Buna karşılık şimdi sizi şaşırtacak bir şey söyleyeyim. İnsan tabiatının özelliklerini göz önünde bulundurulursa bence doğrusu, haftanın bir günü insanların bir şölen sofrasında bir araya gelmesidir. Bunu bir zorunluk olarak koymak lazım, yani insanlar önemli bir mazereti olmadıkça sofradan kaçamamalı. O sofrada içki içilmesi gerekir. Çünkü böyle bir sofradan beklenen faydaları elde etmek için, insanların sofrada birbiriyle sıcak ve duygusal bir ilişki kurabilmeleri için, alkol muhtemelen şarttır. Karşılıklı kadeh tokuşturmadan, kadeh kaldırdıktan sonra beraber belki oyun havası oynamadan, gerekirse kavga edip yumruklaşmadan gerçek bir cemaat oluşmaz. Komün olabilmek için zaman zaman yumruklaşmak lazım ki sonra barışıp normal yaşamlarını sürdürebilsinler. Öbür türlü psikolojik gerilimler, düşmanlıklar, inatlar zamanla dayanılmaz noktalara gelir, çözülmez birer kansere dönüşür.

Eski zamanlarda çok sık tanık olduğumuz bir şey komün kurulması. Günümüzde imkansız bir fantezi gibi görünen şey, bundan yüz yıl öncesine dek insanların günlük hayatının parçası olan bir deneyimdi. Durmadan köy kurmuşlar. Köy kurma kursu görmemiş gayet sıradan insanlar, gerek Türkiye’de gerek bütün dünyada, harıl harıl köy kurmuşlar. Bu anlattığım sorunlarla ve çok daha büyükleriyle mücadele etmişler. Manastır cemaati kurmuşlar. Tekke kurmuşlar. Bunların her biri bir komündür. Onlardan öğrenilecek çok şey var.