Bir örnekle anlatayım. Yunanistan geçtiğimiz günlerde bir cinayetle çalkalandı. Mısırlı bir adam, bir işçi, Yunanistan’ın zengin bir denizci ailesinin yanında 37 yıl çalışmış. Ailenin ayak işlerini yapmış, hizmetçilik yapmış, yatalak olan büyükanneye bakmış, çocuk bakıcılığı yapmış. Bahçede buna bir müştemilat vermişler, orada yatıp kalkmış. 37 yılın sonunda maddi sıkıntıya giren patronu demiş ki işine son veriyorum. Şimdi pılını pırtını topla, evi de boşalt hafta sonuna kadar. Adam 75 yaşında. Evli değil, başka gidecek yeri yok. 37 yıl yanlarında çalışıyor.

Çekmiş tabancayı, bütün aileyi sıfıra kadar harcamış, adamı, karısını, çoluğunu, çocuğunu, damadını hep beraber tahtalıköye havale etmiş, sonra da intihar etmiş.

Kölelikle modern işçilik arasındaki fark işte budur. Köleyi kovamazsın. Modern işçiyi kovabilirsin. Hangisi iyi sizce?

Tabii ki modern işçiliğin de köleliğe oranla bazı avantajları var. Sen işçiyi kovabileceğin gibi, işçi de canı istediği zaman kusura bakma patron başka yerde daha iyi iş buldum deme hakkına sahiptir. En azından teorik olarak bu hakkı var yeni sistemde. Bu bir avantajdır, inkar edemezsiniz. Belli bir pazarlık payı var işçinin. Ya zam yaparsın ya da rakip şirkete gidiyorum deme hakkı uygulamada kısıtlı olmakla birlikte prensip olarak mevcut bugünün dünyasında. Kölenin böyle bir şansı yok. Köle mal çünkü.

Ama insanoğlu basit şablonlara sığmaz bir yaratıktır. Eski Yunan, eski Roma, İslam ve Osmanlı tarihi, patronundan daha güçlü olan kölelerin öyküleriyle dolu. Kendini vazgeçilmez kılmış, bir şekilde maddi avantaj sunarak, veya bilgi ve beceri sunarak, cinsel hizmet sunarak kendini vazgeçilmez kılmışlar bazı köleler. Ve bu konumu elden geldiğince sömürmüşler. Özellikle 17.-18. yüzyıl Avrupa komedilerinde “la serva padrona” tipi, yani patron olan hizmetçi, patron olan köle öyküleri çok popülerdir. Ama genel olarak eski tür köleliğin bugünkü işçilikten birçok bakımdan daha kötü bir sistem olduğu söylenebilir.

Tabii tüm insanlık tarihi boyunca mevcut olan klasik kölelikten ayrı olarak, 17.-18. yüzyıllarda Amerika kolonilerinde ortaya çıkan endüstri tipi kitlesel kölelik olayı var. Onun, tarife sığmayacak kadar kötü ve ahlaksız bir sistem olduğu anlaşılıyor. Bir kepazeliktir. Hem ABD, hem Brezilya kültürünün oluşumunda bugüne kadar etkisi görülen izler bırakmıştır.