Pek oranın Dersim’i gibi değiller. Oradaki hadise Dersim’in tam tersi. Katalonya ve Bask ülkesi İspanya’nın geri kalan kısmından daha zengin, daha gelişmiş yerler. Gerek sanayileşme açısından, gerek kültür açısından, gerek Avrupalılık açısından, Kastilya’dan kendilerini üstün gören iki kavim Basklar ve Katalanlar.

Bugün varılan noktada tahmin ediyorum ki kilit hadise, Franco diktatörlüğü zamanında bu iki millete uygulanan şiddetli, feci, faşist baskıdır. O baskı döneminin hatıraları olmasa, büyük bir ihtimalle bugün Katalonya’da ve Bask ülkesinde bu derece şiddetli bir milliyetçilik cereyanı olmazdı. Bu, Kürt hadisesi hakkında da bize ders vermesi gereken bir olay. Ne kadar bastırırsan milliyetçilik o kadar azar. Bu şaşmaz bir kural. İspanya, biliyorsunuz, 1933-1936 yıllarında çok kanlı bir iç savaş yaşadı. Bunun sonucu olarak İtalyan faşizmine, Alman nazizmine ve Türkiye’deki Cumhuriyet Halk Partisi rejimine özenen bir faşist idare İspanya’nın başına geçti ve 1970’lere kadar ülkeyi polis terörüyle, ideolojik saplantılarla, zorbalık ve hukuksuzlukla yönettiler. Frankist rejimin en büyük paranoyası Katalanlık ve Basklık akımlarıydı. Çünkü hem Katalonya hem Bask ülkesi İç Savaş’ta Cumhuriyetçileri desteklemişti. Rejime muhaliftiler. Bunun cezasını 40 sene Frankist rejim altında çektiler. Şimdi İspanya o 40 senenin cezasını çekmekle meşgul. Kürt hadisesi de eninde veya sonunda aynı noktaya gelecektir.

Güzel bir soru. Cevabından emin değilim. Evet, 300 sene önce olması önemli bir faktör olabilir. Modern milliyetçi fikirlerin doğuşundan öncedir. Daha tam ifade etmek gerekirse, o fikirlerin taşıyıcısı olan eğitimli vatansever sınıfının doğuşundan öncedir. Baskı olsa da, sıradan halktan ve entelektüel sınıflardan ziyade, krala karşı özerklik talep eden yerel bey ve ağa takımını ilgilendirmiştir. Son yüz yılı öncekilerden ayıran en önemli fark sanırım budur, profesyonel bir vatanseverler sınıfının doğuşu. Bunlar okul görmüş, kendini milletin temsilcisi sayan ve o sayede toplumsal statü ve itibar kazanan, maddi çıkarlarla satın alınması çok güç olan bir zümre. O sınıf bir kez oluştuktan sonra siyasi baskının sonuç vermesi çok zor.

İkinci bir faktör sayayım. Bask ülkesinden ziyade Katalan ülkesinde bunun etkisi göze çarpıyor. Fransa’da bu yerler eski monarşi rejimi altında entegre edildiler. Daha sonra Fransız İhtilali oldu ve tüm ülkeyi bir ulusal heyecan etrafında birleştirdi. Fransız Katalanları, bildiğim kadarıyla, bugüne dek şiddetle cumhuriyetçi ve solcudurlar. Belki monarşi rejimi altındayken korudukları direniş ruhunu, ihtilalden sonra ortak bir siyasi heyecanın potasında eritmiş olabilirler. Ayrıntılarını bilmiyorum. Türkiye’ye taşıyacak olursak, yarın Türkiye’de rejim altüst olsa, bugünkünün taban tabana zıddı olan bir yönetim düzeni kurulsa, belki de Kürt sorunu kendiliğinden enerjisini kaybedebilir veya başka bir şeye evrilebilir. Bunu da göz önünde bulunduralım.