Karapapaklar Gürcistan’ın güneyinde, Borçalı denilen beyliğin sahibi olan Türkler. Borçalı dediğimiz yer, Gürcistan’ın Marneuli şehri ile Ermenistan sınırı arasındaki büyük ova. 17. yüzyılda İran Şahı Abbas Türkleri bu bölgeye yerleştirip bir uç beyliği olarak örgütlenmelerine onay vermiş. Lisanları İran Türkçesi, yani Azerice’nin bir lehçesi. Fakat mezhepleri Şii değil Sünni. Kendilerini Azerilerden ayrı bir topluluk olarak görüyorlar.

Kafkas ülkeleri Rus hakimiyetine girince, daha doğrusu Ruslar 1820’lerde bölgedeki feodal beylikleri kırmaya girişince, Karapapakların büyük bölümü göçe karar vermiş. 1828-29 olmalı sanırım, yarısı Osmanlı topraklarına, yarısı İran topraklarına göçmüş. Osmanlı’ya gelenler, o tarihte Rus sınırının hemen berisinde kalan Çıldır Gölü çevresine yerleşmişler. İran’a gidenler, Urmiye Gölü’nün güney ucunda, şimdiki adı Naqadeh olan Sulduz ilçesinde karar kılmışlar. O taraflar o dönemde Kürt beyliklerinin egemenliğinde olduğundan, İran Karapapakları Kürtlerle tam kapsamını bilmediğim birtakım yakınlıklar kurmuşlar. Nitekim 20. yüzyıl başında onlar da topluca Türkiye’ye göçtüklerinde genellikle Kürtlerle yakın ilişkilerini sürdürmüşler. Anladığım kadarıyla aşiret ittifakları, evlilikler vesaire var, ama ayrıntılı bilgim yok.

İlk göç dalgasıyla Türkiye’ye gelenler bugün Arpaçay ve Çıldır ilçeleri nüfusunun neredeyse tamamını oluştururlar. Sınırın tam karşısında, Ermenistan’da kalan Arpi Gölü’nün çevresi de 1980’lerin sonuna dek Karapapak yerleşimiydi: şimdi orada kalmadılar. Kars ve Ardahan illeri, biliyorsunuz, 1878’den 1918’e dek Rus egemenliğindeydi. Ruslar bu bölgedeki Karapapakları, Türkmen sözcüğünün Osmanlıca çoğulundan Terâkime yahut Terekeme olarak adlandırdılar. Bu isim halen kullanılır. Kırk yıllık Rus yönetiminin bazı olumlu etkilerini özümsemiş, nispeten eğitimli, medeniyetten nasipli bir zümredir. İran yoluyla gelen Karapapaklar ise genellikle Kars’ın güneyi ile Ağrı, Patnos, Malazgirt taraflarına yerleşmiştir. Bu sonuncuların birçoğu zaman içinde Kürtleşmiş, ya da yerlerini Kürtlere satarak büyük kentlere göçmüş görünüyor.

Ben Kars’a gidip geldikçe o kesimden bir hayli insanla temas etme fırsatı buldum. Sempatik, saf, düzgün, dobra insanlar izlenimini edindim. Ne yazık ki devlet kurumlarının şiddetli ve ısrarlı etnik propagandasına maruz kaldıkları için faşist düşünceye yatkın oluyorlar. Bu da üzücü bir şey, çünkü öyle olmaları için bir sebep yok. Bir özellikleri daha var, Kişi Adları Sözlüğü nedeniyle benim ilgimi çekiyor. Türkiye’nin en orijinal kişi adları repertuvarına sahipler. Gerek öz Türkçe olan kişi adlarında, gerek Farsça ve Arapçadan alınmış kişi adlarında tamamıyla kendilerine özgü isim tercihleri var. O açıdan da orijinal insanlar.