Dönüm noktası bazen anlatıldığı gibi 13. yüzyıldaki Moğol istilası değildir. Bu kesin. Çünkü İslam kültürünün en parlak çağı Moğol istilasından sonradır. 14. yüzyılda biraz duraksama olur fakat 15. yüzyıl yeniden bir kültürel, edebi, felsefi, mimari, artistik coşku ve yaratıcılık dönemidir.

Dönüm noktası bence 1453 ile 1517 arasındaki bir tarihtir. İki tane sebep görebiliyorum İslam aleminin burun üstü çakılmasına yol açan. Birincisi Osmanlı Devleti’dir. Osmanlı sultanlarının maliye yönetimini tek elde toplamasıyla bitmiştir İslam dünyası. Kanı çekilmiştir. Kültürel canlılığın ana koşulu olan özgür ve özerk şehir yaşamı sona ermiştir. Avrupa’nın o tarihteki bariz avantajı, yüzlerce devlet ve devletçik arasında bölünmüş olmasıydı. İslam alemi de 15. yüzyıldan önce aynen öyleydi. Osmanlı’nın getirdiği yeni devlet anlayışı bitirdi İslam dünyasını. Bir bakıma Rum’un intikamı diyebilirsiniz buna, ama konuyu dağıtmayalım şimdi.

Diğer faktör Avrupalıların okyanus yolunu keşfetmesiyle birlikte önceki devrin ekonomik can damarı olan Doğu-Batı ticaret yolunun İslam aleminden çekilmesidir. Ticaret hacmi daralmıştır. Şehirler yoksullaşmıştır. Azalan gelir kaynakları da devletin ordularını beslemeye tahsis edilince medeniyetin altyapısını oluşturan maddi refah kaynakları tükenmiştir.

İslam dünyasının tam tıkandığı dönemde Avrupa kıtasının şansı döner. Önce Amerika kıtasını yağmalarlar. Peşinden o devirde dünyanın en zengin ülkesi olan Hindistan’ı yağmalayarak büyük maddi imkanlara kavuşurlar. Siyasi açıdan parçalı yapıda oldukları için bu servet tek elde toplanma imkanı bulamaz. Tüm kıta çapında zengin, cesur ve maceracı sınıflar çıkar ortaya. Bunlar 1500’lerden itibaren muazzam bir cüret ve kararlılıkla yeni bir medeniyet inşa ederler. İslam dünyası 200 yıl gecikmeyle olup bitenin farkına vardığında vakit artık çok geçtir. Aradaki güç ve servet makası çok açılmıştır.

Doğrulmaya çalıştıklarında yumruğu yediler. Doğrulamadılar.