Kısmi doğruluk payı var. Bana hangi eli dağıtmışlar, çok emin değilim. Ermenilik mi dağıtılmış, Türklük mü dağıtılmış, Amerikalılık mı dağıtılmış bugüne kadar bir türlü çözemedim onu. Nasıl bir el vermişler bana? Zengin bir el vermişler, çok boyutlu bir el vermişler. Bu elimi nasıl oynayacağım? Büyük ölçüde bana kalmış.

Herkeste bir miktar ırkçılık vardır. Kimse bunun aksini iddia edemez. ‘Bizimkiler’ duygusu herkeste, az ya da çok, her zaman mevcuttur. Marifet bunu akıl ve ahlak çerçevesinde koruyabilmektir. Bunu hayatının asli bir dayanağı haline getirmemek, başkalarına düşman olmayı öneren iç sesleri bastırabilmektir. Medeni bir insanı sürü hayvanından ayıran en temel özellik ırkçılığını kontrol altında tutabilmek, ırkçılığını evrensel insani değerlerle, vicdanla ve akılla dengelemek, zapturapt altına almak.

Bireylerin bunu kendi başlarına yapabilmeleri zor bir şeydir. Doğuştan doğru ahlaki düsturlarla yetişen insan enderdir. Öğrenmesi gerekir. Öğrenmesi için de toplumdaki fikir önderlerinin, ahlak önderlerinin yol gösterici olmaları gerekir. Arkadaşlar, tamam, bizimkiler çok şeker insanlar, onları sev, onları koru. Ama öbürleri de Allah’ın kulu. Onların da hakkını ver. Hakkı tanımak, kendi soyunu korumaktan daha önemli bir haslettir diyecek ve bunu çocukların ve gençlerin ve yetişkinlerin kafasına kalkacak toplumsal yol göstericilerin olması gerekir. Türkiye’deki yol göstericilerin çoğu, bilhassa Türk milli eğitim sisteminin değer yargılarıyla yetişmiş olanlar maalesef kökten çürüktür. Düşmanlığı bir ulusal değer olarak yücelten bir iklimin temsilcileridir. Dolayısıyla doğal içgüdüsüyle vicdanlı ve ölçülü olmaya çalışan bir insanın bile yoldan sapması çok kolaydır. Çünkü toplumda estirilen rüzgar, agresif ırkçılık rüzgarıdır. Düşmanlık rüzgarıdır. Biz iyiyiz öbürlerinin hepsi hayvandır diye özetlenebilecek olan zihniyettir. Mücadelenin buna karşı verilmesi lazım. Toplumu fasit ırkçılığa, fahiş ırkçılığa teşvik eden düşünce akımlarıyla, öğretmenlerle, fikir önderleriyle, yazarlarla, siyasi önderlerle mücadele etmek lazım. Yoksa elbet herkes bir bakıma kendine dağıtılan eli oynar.

Unutmayın ki istisnasız herkese birden fazla el dağıtılmıştır. Bir tane değildir sana dağıtılan el. Bölgesel kimlikler var. Annenin, ninenin karmaşık kimlikleri var. Aldığın eğitim var. Memleketin büyük bir kesimi safkan Türk zanneder kendini. Oysa biraz kaşırsa altından başka şeylerin çıkacağını pekala bilir. Çok kartlılık diyelim buna, bu çok kartlılığı kullanabilmek faydalı bir şeydir. Çünkü öğretmenler seni ırkçılığa teşvik etse bile kendi hayatındaki karmaşıklıklar sana ya dur bakalım ne oluyor, ya hiç de o kadar ırkçı olacak bir durum yok yani benim ninem Ermeniydi ama iyi bir insandı diyebilme imkanını verir.