Eski bir tevatürdür. Hiç yaşanmadı demek abartı olur muhtemelen, söylendiği kadar önemli çatışmalar değildi demekle yetinelim.

İnönü Muharebeleri, Milli Mücadele bünyesinde radikal bir kırılmanın yaşandığı günlerde gerçekleşti. Dünya Savaşı kaybedilirse devreye girecek bir gerilla savaşı hazırlığı muhtemelen 1915’ten, 16’dan itibaren yapılmıştı. Ege’de, Karadeniz’de, Antep-Maraş cephesinde milis kuvvetleri, yani çeteler vasıtasıyla direniş tasarlanmıştı. Bu yöntemin sakıncaları görüldüğü için 1921’nin ilk aylarından itibaren Ankara hükümeti yeniden bir düzenli ordu oluşturdu. Bu yeni yapının oluşumunda İsmet ve Fevzi Paşalar baş rolü oynadılar. Her ikisi Milli Mücadele’nin başlangıç aşamasında ismi duyulmayan insanlardır. Sonradan bir-iki yıl gecikerek dahil oldular sürece ve dahil olur olmaz da büyük bir iç mücadelenin, eski milis kuvvetlerini tasfiye edip yerine düzenli ordu kurma kavgasının içine düştüler.

Savaştan bitap düşmüş olan ahaliyi ikna edebilmek için onların bir başarı kazanması gerekiyordu. Bak, Çerkes Ethem’in, Topal Osman’ın yapamadığını İsmet yaptı denebilmesi gerekiyordu. Dolayısıyla İnönü’deki iki küçük askeri başarı belki bir miktar ön plana çıkarıldı. Doğru muydu böyle yapılması? Evet, doğruydu. Belli bir şey ki milis kuvvetleriyle o savaş kazanılamazdı. Düzenli ordu kurmak gerekiyordu. Düzenli ordu kurmak için bir güç gösterisi gerekiyordu. Omlet yapmak için yumurta kırmak gerekr. Kırdılar. Alkışladılar, büyük zafer! Bak nasıl kırdı yumurtayı! Küçücük boyuyla yedi düvele nasıl meydan okudu! Olup olacağı doksan kişinin öldüğü bir arbede halbuki.

Doğru muydu Kuvayı Milliye’nin tasfiye edilip yönetimin ordu komutanlarına devredilmesi? Sonucu başarılıydı şüphesiz, dolayısıyla doğruydu denebilir. Öte yandan insanlar dünyasında, sonucu şansa veya insan eylemine bağlı olan hiçbir şeyin doğruluğundan kesinlikle emin olamazsınız. Karar gerektiren her işte mutlaka fikir ayrılığı vardır. Sen sağa gidelim dersen birileri mutlaka sola gidelim diye ısrar eder. Sonuçta sen haklı da çıksan, sola gitsek daha iyi olacaktı diyeni mat edemezsin. İnsan hayatı sürekli olarak bir zar atma operasyonudur. Yarın ne olacağını bilemezsin. Yarın ne olacağını tahmin eder ve ona göre tedbir alırsın. Haklı olup olmadığına hiçbir zaman tam olarak bilemezsin. Çünkü haklı çıksan bile, öbür türlü yapsan ne kazanacağını asla bilemezsin.