Vartabed demek Ermeni din adamı, hoca demek. Gomidas Kütahya Ermenilerdendir. Yetim ve yoksul olduğu için papazlık yoluna gitmiştir. Bu Ermenilerde öteden beri gelenektir. Sermayesi olmayan, yani esnaf ve iş adamı olamayacak olan yetenekli gençleri papaz yaparlar. Entelektüel alanlarda eğer yeteneği varsa gelişme imkanı veren bir meslektir.

Gomidas Rus Ermenistan’ında dini eğitim gördü. Sonra Berlin Üniversitesi’nde müzik okudu. O dönemde Avrupa’da esen rüzgarların etkisiyle halk müziğini araştırma sevdasına düştü. Yıllarca Anadolu’yu adım adım dolaşarak Ermeni halk ezgilerini topladı. Yanı sıra Türk halk müziğini, Kürt stranlarını da derledi ve notaya çekti. Türkiye’de hem Ermeni hem Türk ve Kürt halk müziğini ilk kez yazıya döken, araştıran, inceleyen, okumuş sınıflara bunları tanıtan ve bu müziğin de güzel olduğu fikrini enjekte eden kişidir. İstanbul kültüründe bundan önce böyle bir şey duyulmamış. Cahil halkın zırıltısı olarak görülmüş halk müziği. Öyle olmadığını ilk kez geniş bir çevrede savunan Gomidas’tır. Aynı zamanda opera da yazmıştır. Ermeni kilise müziğini çok seslileştirme işiyle de uğraşmıştır. Dünya Harbi’nden önceki yıllarda İstanbul’un entelektüel çevrelerinde müthiş popüler olduğu, İttihatçıların kültürel kurumlarında hafta aşırı konser ve konferanslar verdiği bilinir.

24 Nisan 1915’te tutuklanıp Anadolu’ya sevk edilenler arasındaydı. O grupla giden 250 civarında Ermeni entelektüelinden ilk günlerde serbest bırakılan yedi sekiz kişi hariç bir daha haber alınamadı. Gomidas bir şekilde kurtarılabilen o yedi sekiz kişiden biridir. Kurtarılmasına ABD büyükelçisi Morgenthau’nun aracılık ettiği söylenir. Fakat Gomidas sürgünden döndüğünde derin bir depresyona girmiş ve konuşma yeteneğini kaybetmişti. Ölümüne dek yirmi yıl boyunca bir daha konuşamadı. Savaştan sonra Türkçü şairlerin piri sayılan Mehmet Emin Yurdakul ile Halide Edip Adıvar’ın çabalarıyla Fransa’ya gönderildi. Yaşamının sonuna dek Paris’te bir klinikte yattı. O süreçte benim büyük teyzem, yani babamın teyzelerinden biri onun en yakın dostu ve bakıcısı idi. Klinikteki günlerini ondan dinlemişliğim vardır.

Sonraki yıllarda Adnan Saygun’du, Cemal Reşit Rey’di, Türk bestecileri Türk halk müziği konusunda bildiklerini Gomidas’ın arşivinden “ödünç almışlardır.” TRT’de beraber ve solo türküler, yurttan sesler korosu vesaire başlığı altında yıllarca duyduğumuz türkülerin büyük bir bölümünü Gomidas derlemiştir. Arşivini 80 sene yiye yiye bitiremediler.