Ermenistan büyük bir kriz içinde. Önceki senenin Karabağ savaşından bu yana aşamadığı, üstesinden gelemediği bir siyasi, askeri, idari ve psikolojik kriz içinde. Feci surette yenildi Ermenistan Karabağ’da. Bu yenilginin ardından yapılması gereken şey, bence şapkasını önüne koyup, biz neyi nerede yanlış yaptık sorusunu sorup, şu bariz gerçekle yüzleşmekti. Ermenistan küçük bir devlet, güçsüz bir devlet, doğal kaynakları ve büyük zenginlikleri olmayan bir devlet. Hiç kimseyle iyi ilişkiler içinde olmadığı bir coğrafyaya hapsolmuş bir devlet. Toplam sınırlarının yüzde sekseni iki Türk devletiyle bitişik. Kuzeyde sınırının yüzde on beşini veya yirmisini oluşturan kesimde Gürcistan’la sınırdaş ve Gürcistan’la da arası iyi değil, düşmanca hatta.

İki kere iki dört eder gibi bir durum var ortada. Ermenistan, Türkiye ve Azerbaycan’la barışmak mecburiyetindedir. Ve barışmak için birtakım tavizler verilecekse vermek zorundadır. Paşinyan bu vaatle başa geçti. Ben Paşinyan’ın doğru yaklaşımlara sahip olduğuna inanıyorum. Fakat bunun gerektirdiği, bu doğru yaklaşımların gerektirdiği güce veya beceriye sahip olmadığı anlaşılıyor.

Kendi kabahati midir değil midir bilmiyorum. Fakat sonuç olarak önemli adımlar atması gerekiyor ve bu adımları atamıyor bir türlü. Azerbaycan’ın son saldırısı diplomatik bir hamleydi benim görebildiğim kadarıyla. Ermenistan’ın elini zorlamak için, Ermenistan hükümetine bir çaren yok, bu işi daha uzatırsan bedeli çok ağır olur demek amacıyla girilmiş bir şeydi. Bir tokat attılar, ciddi bir şekilde korkuttular ve üzdüler Ermeni toplumunu. Yüz kişi civarında insan öldürüldü, bir kısmı sivil, bir kısmı asker olmak üzere. Ermenistan çok küçük bir ülke. Yüz kişi öldürdüğün zaman çevrende tanıdığın her ailenin bir ucundan mutlaka bir kaybı olmuş oluyor. Bu da psikolojik olarak büyük bir yıkım anlamına geliyor Ermenistan için.

Ermenistan’ın hızlı bir şekilde Amerika’ya yaklaşması söz konusu değil. Nancy Pelosi’nin Ermenistan’a gelmesi çok fazla bir şey ifade etmiyor bence. Bayan Pelosi kendi maddi çıkarı olmadan şuradan şuraya adım atmaz bir insan. O yüzden oradan bir şey çıkacağını düşünmüyorum. Ermenistan’ın hayali, Ermenistan’ın 1991’den beri beklentisi, Batı dünyasındaki akrabalık ve kültür bağlarını kullanarak hem Batı’yla hem Rusya’yla dostça geçinmek, onların desteğiyle burada ayakta durabilmekti. İki sene önceki savaşta ortaya çıktı ki Batı dünyasının zerrece ilgisi yok. Yapabilecekleri hiçbir şey yok. Katiyen Ermenistan’ı desteklemeleri söz konusu değil. Dolayısıyla Ermenistan’ın Rusya’dan başka dayanabileceği bir ülke yoktur. Varlığını ve bağımsızlığını korumak için askeri açıdan Rusya’ya mahkûmdur. Rusya’nın ise bugün durumunun ne olacağı belli değil. Ukrayna savaşı uzarsa Rusya hasara uğrayabilir, zayıflayabilir. Karabağ savaşında görüldü ki Batı’ya güvenilemez. Ukrayna savaşında görüldü ki, Rusya da şu aşamada bir yardımda bulunamıyor.

Peki ne yapacak Ermenistan? Bence yapması gereken şey, belirli ölçülerde gururunu bir yana bırakarak Türkiye ile ve Azerbaycan ile nasıl sağlıklı ve gerçekçi ilişkiler kuracağına karar vermektir.

Tarih notu: Bu sohbetten bir yol sonra, Eylül 2023’te Azerbaycen Dağlık Karabağ’ın geri kalan kısmını da zaptederek bölgenin Ermeni nüfusunu göçe mecbur etti.