Sırf meslek adı değil, Boduryan, Boşgezenyan, Çolakyan, Burunsuzyan gibi olanları da var. Yıllardır bunun sözünü ederim, birisi kalkıp Ermenilerin soyadı reformu hakkında bir doktora tezi yazsa diye. Yok, bu konuda hiçbir yayın yok. 18. yüzyıl sonuna gelinceye kadar Osmanlı Devletindeki Ermenilerin soyadı yoktur. Çok nadir, seçkin sınıftan, eşraftan bazı sülalelerin soyadı vardır eski zamanlardan kalma. Fakat sokaktaki adam, Sivaslı Agop oğlu Topal Asadur’dur. Tıpkı o dönemin Türkleri gibi, soyadları yoktur. 1820’li yıllarda yıldırım hızıyla tüm Ermeniler soyadı edinirler. O tarihten itibaren soyadıyla anılmaya başlarlar.

Bu soyadlarının hemen hemen hepsi Türkçedir. Çünkü 1820’lerde Osmanlı devletindeki Ermenilerin ezici çoğunluğunun ana dili Türkçedir. 19. yüzyılın büyük eğitim seferberliği iledir ki Ermence yeniden canlandırılmış ve bir kültür dili olarak piyasaya sürülmüştür. 1820’lerde Ermenilerin yüzde sekseni, ya Ermenice hiç bilmiyordu, ya da sadece kilisede falan özel durumlarda kullandığı bir dildi. İkincisi, Ermence bilseler ve evde Ermence konuşsalar da, kamuda ortak muamele dili Türkçe idi. Çarşıda Türkçe konuşuluyordu. Ermence konuşulan bir çarşı yoktu Osmanlı sınırları içinde. E bu insanlar da çarşıda çalışıyorlardı. Bir soyadı edinecekse ve bunu bir yere yazacaksa, komşusu olan Türklere, Kürtlere ve Rumlara vesaireye de beyan edilebilecek bir soyadı olması lazım. Kamu dili Türkçe.

O yüzden 19. yüzyılın ilk çeyreğinde soyadı edinen Ermenilerin tamamına yakınının Türkçe soyadları vardır. Tek tük baba adını soyadı olarak benimseyen vardır, Sarkisyan, Hagopyan gibi. Bir kısmı kişisel bir lakabı soyadı olarak almış, Topalyan, Dişlekyan, Uzunyan gibi. Fakat büyük çoğunluk meslek adı seçmiş. O dönemde meslek sahibi olmak, yani kunduracı, terzi, tiftik ihracatçısı olmak genellikle Ermenilere özgü bir hadise. Türklerin mesleği yok genellikle, ya resmi görevi var ya da köylü. Oysa ki Ermenilerin genellikle mesleği var. Dolayısıyla meslek adı seçmişler. Öz Ermenice olan bazı soyadları vardır ki, aslında Türkçedir ailenin soyadı, 19. yüzyıl sonunda 20. yüzyıl başında modern milliyetçilik akımlarının etkisi altında adını Ermeniceleştirilmiştir. Yani Kuyumciyan iken Vosgeriçyan diye çevirmiştir adını. Asıl eski soyadı Türkçedir.

İşin enteresanı İran Ermenileri de Osmanlı Ermenilerini kısa bir süre sonra izlemişler. Onlarda da Türkçe soyadları yaygındır. Fakat İran Ermenilerinin soyadları genellikle yan değil yants ekli olur. Çoğul genitif bildiren ts sesiyle en sonunda. İki imparatorluğun kültür farkı.