Şöyle desek? İnsanoğlu sürekli bilgi peşinde koşar. Belirsizliklerle ve risklerle dolu olan dünyamızda A’nın peşinden B mi gelir, ne gelir, hangi koşullarda gelir, sorularını insan sürekli olarak sorar. Sebep-sonuç ilişkileri nedir? Şöyle bir eylem yaparsam sonuçları ne olur? Hayatımızın her uyanık anında sürekli olarak hipotezler üretiriz. Falan kişi bana niye kızdı? İş hayatında şu adımı mı atayım? Kırmızı ışık yanıyor geçsem mi geçmesem mi? Bütün bu kararlarda sürekli olarak bir bilgi arayışı içindeyiz.

Birtakım şeyleri varsayarız. Güneş yarın doğacak ve doğudan doğacak, başka bir yerden doğmaz. Çok net olarak bunu biliriz. Bir insan 90 yaşına gelmişse bir süre sonra ölecek, yapacak bir şey yok. Nezle olmuşsan ve ateşin çıkmışsa ibuprofen alınır. Bunlar bilgi. Yahut da bilgi demeyelim buna, bunlar hipotez, bunlar varsayım. Bunlar hayatta pratik olarak doğru kabul ettiğimiz ve üzerine eylemlerimizi ve beklentilerimizi inşa ettiğimiz veriler. Eğer bu hipotezler çok güçlüyse, kesin doğrudur, başka türlü olamaz, güneş yarın kesinlikle doğudan doğacak dediğimiz zaman bunun adına bilgi diyoruz.

Gerçekte hiçbir bilgi yüzde yüz değildir. En sağlamı gene yüzde doksan dokuzlarda gezinir. Olsa olsa güçlü ihtimalle doğrudur diyebiliriz herhangi bir şeye. Çünkü düşük ihtimal ama gerçekten güneş yarın doğudan doğmayabilir. Doğmazsa ne yapacaksın? Kabul etmem ben bunu, Kopernik böyle dememişti mi diyeceksin? Kaldı ki Kuzey Kutbuna gidersen güneş doğudan doğmayabilir. Yani hep bir kuşku payı vardır bir yerlerde. Ama eğer hipotez kuvvetliyse bunun adına bilgi diyoruz. Eğer hipotez çok kuvvetli değilse, yani biz bunu kabul ederiz ama artık Allah bilir diyorsak, onun adına da inanç diyoruz. Yani inanç, bilgiden daha zayıf bir tasarım yöntemidir.

Kesine yakınsa eğer hipotezimiz, adı bilgidir. Daha zayıfsa, fakat biz toplumsal alışkanlıklarımızdan dolayı, yahut da kendimizi ikna etmek için, yahut da kuşkumuzu bastırmak için, kendi korkumuzu bastırmak için, yok, yok, yok, kesin doğrudur, ben ona inanıyorum diyorsak, demek ki aslında inanmıyoruz. Bir şeye ben inanıyorum dediğin zaman aslında büyük bir kuşku payı bırakıyorsun demek. Emin değilim demek.

İnanıyorum ifadesi aslında inanmıyorum ya da inanmayabilirim anlamına gelir. Bilmiyorum ama herhalde öyle demektir. Din konusundaki tartışmalarda bu gözlemden çok ilginç sonuçlar çıkar. Yani ateizminizi sarsacak boyutlarda sonuçlar çıkar. Ama onlara girmiyoruz.