Yaygın bir geyiktir. 19. yüzyılda böyle teoriler pek modaydı, o zamandan beri zaman zaman duyulur. En iddialısı Vahan Sargsyan adlı bir vatandaşımızın yayınladığı 600 kelimelik liste. O listenin aslı galiba sadece Ermenice olarak var, ama oradan seçme saçmaları “Basque Armenian” diye yazıp Google’a girerseniz milyon yerde bulursunuz.

O konuda ne düşündüğüme gelince, şöyle bir durum var. Bazı konular vardır ki, birazcık literatüre vakıfsanız, birazcık içine girmiş ve işin teorik altyapısını kavramış iseniz, bu tür hatalı bilgi kırıntılarını veya varsayımlarını elinizin tersiyle itersiniz. Tartışmaya bile değer görmezsiniz. Hep şu örneği veriyorum: Cezaevindeyken sevgili arkadaşlarımın bulunduğu bir koğuştaydım. Benden başka herkes cinlere inanıyordu. Ben kuşku ifade ettiğim zaman son derece akılcı kanıtlarla, ampirik kanıtlarla beni ikna etmeye çalışıyorlardı. Anlamıyorlar niye inanmıyorum diye. Eniştesi dereden karşıya geçerken geceleyin görmüş cini. Fakt bu. Tartışılmaz veri. Oysa cin teorisi konusunda kafanız net ise, verdikleri örneklerin nasıl zaaflarla malul olduğunu çok kolay görürsünüz. Bıkarsınız bir noktadan sonra. Ya kardeşim, eniştenin gördüğünden emin misin? Karanlıkta başka şey görmüş olmasın? Sen gördün mü? Enişten direkt sana mı anlattı, kaçıncı ağızdan duydun? Yok. Fakt dedin mi akan sular duruyor.

Bask dili, İspanya’nın kuzeyi ile Fransa’nın köşesinde, Atlantik Okyanusu kıyısında konuşulan acayip bir dil. Avrupa’nın bilinen hiçbir diliyle akrabalığı tespit edilebilmiş değil. 500 senedir akıllı ve akılsız insanlar, kafası çalışan ve az çalışan insanlar bu konuda kafa yormuşlar. Benzerlikler bulmaya çalışmışlar, açıklamaya çalışmışlar. Ve ümitsizliğe kapılmışlar. Bask dilinin yeryüzünde mevcut aşağı yukarı her dille ortak kelime listeleri çıkarılmış. Sümerce ile, Türkçe ile, en kuvvetli ve en çok duyulan teori Gürcüce ile, Ermenice ile, Macarca ile, Sibirya dilleri ile, Etrüskçe ile ortak özellikleri olduğunu iddia edenler çıkmış. Oysa, birazcık bu konularda tecrübe sahibi olan biri, şunları hemen görür. Bir, Baskça diye topladıkları kelimelerin bir kısmı Baskça değil. Marjinal kaynaklardan, lehçelerden, lehçenin lehçesinden, falan köyde yüz sene önce birinin duyduğu bir şeyden, diyorlar kiden, diyorlar ki’nin diyorlar ki’sinden toplanmış olan örnekler. Çoğu yanlış veya çarpıtılarak aktarılmış. Bir kısmı yanlış okuma, baskı hatası, akılda yanlış kalmış bilgi. Aynıdır dedikleri iki şey arasında anlam bağı yok. Aynıdır dedikleri şey yeni çağda keşfedilmiş bir nesne, eski zamanda ortak isim olmasına imkan yok. Çoğu zaman en tipik üçkağıt, yansıma sesler ve ünlemler gibi, tüm insan dillerinde random bir şekilde benzeşen sözcükler kanıt diye getirilmiş. Sümerce de de kargaya gak diyorlar, Moğolcada da gak diyorlar gibi. Ya da infantilizmden türeyen kelimeler, yani evrensel bir dil olan bebek dilinden alınma kelimeler. Mesela Filipincede anneye anna diyorlar, demek ki Filipinler Türktür gibi çıkarımlar yapılmış.

Özetle, bu yöntemle yeryüzündeki her dil çifti arasında ortak kelime listeleri oluşturabilirsiniz. Filipin diliyle Rusça arasında da, Avustralya yerlerinin yüz küsur dilinden herhangi biriyle Latince arasında da böyle kelime listeleri oluşturabilirsiniz. Biliyorsunuz, Sümerce ile Türkçenin, Etruskçe ile Türkçenin ve bir sürü böyle başka şeyle Türkçenin köken bağını kanıtlamaya çalışan insanlar var. Hepsi de, bana cinlerin varlığını kanıtlamaya çalışan koğuş arkadaşlarımın zaaflarıyla malul insanlar. Bir şeye çok inanmak istiyorlar.

Baskça ile Ermenice arasında ilişki olduğu teorisi, yanılmıyorsam 1890’larda atılmıştı ortaya. İnsanlar, allah allah, acaba olabilir mi diye üzerinde çalıştılar ve doğru olmadığı kanaatine vardılar. Bugüne kadar sonsuz çabaya rağmen ve bir sürü mantıklı ve mantıksız bilim adamının uğraşmalarına rağmen makul bir köken bağı tespit edilemedi.