Artikel dediğimizi biliyorsunuz. İngilizcede the, Almancada der, die, das, Fransızcada le ve la gibi belirlilik bildiren edatlar. Birçok dilde bu hadisenin karşılığı yoktur. Türkçede yok mesela, Antik Çağ Latincesinde yok, Slav dillerinde yok, Farsçada ve Kürtçede yok, Ermenicede yok. Buna karşılık Eski ve Yeni Yunancada var. Arnavutçada var. Arapçada var. Berbercenin tüm şubelerinde var.

Latin türevi dillerde artikelin nasıl evrildiğine dair çok kapsamlı literatür bulursunuz. Klasik Latince yazı dilinde kesinlikle artikel yok. Halk dilinde ise 4. yüzyıldan itibaren eril ille ve dişil illa belirtme zamirinin gitgide artan bir oranda artikel olarak kullanıldığını görüyoruz. Hangi adam? O adam. O adam geldi o eve girdi. Aynı şekilde bazı lehçelerde ipse/ipsa (“kendisi”) zamiri kullanılmış. Halen de Balear Katalancası, Sardinya İtalyancası gibi marjinal lehçelerde bunun türevleri kullanılıyor.

Neden gerekmiş? Bu konuda rivayet muhtelif. Yaygın kanıya göre halk ağızlarında eski Latincenin karmaşık çekim ekleri sistemi erimeye yüz tutunca, onun yerine sözcükleri ek sıfatlarla vurgulama gereği doğmuş olmalı. Kimi yazarlara göre 4. yüzyıldan itibaren Roma dünyasını istila eden Cermen dillerinin etkisi olabilir. Çünkü Cermen dilleri bilinen en eski zamandan beri daima artikel kullanmış. Cermen artikelleri hiçbir surette Latin dillerine alınmamış, fakat Cermen sözdiziminin alışkanlıkları pekala avam Latincesi konuşan toplumlara aktarılmış olabilir.

Arapçanın etkisi var mıdır? Sonuç olarak Arapçada artikel ‘el’, İspanyol ve Katalan dillerinde en geç 12. yüzyıldan beri eril artikel ‘el’. Unutmayalım ki o tarihte İspanyol dilleri konuşan insanların yaklaşık yarısı 400 yıldan beri Arap egemenliği altında yaşamaktaydı. Etkileşim olmaması ilk bakışta imkansız görünüyor. Fakat kuşku yok, İspanya dillerinde el edatının evrimi Arap istilasından çok önce başlamış, net bir şekilde Latince zamirden türemiş. Son bir kuşkuyla acaba Arapça ‘el’ ne zaman çıktı diye bakıyoruz. Yok, onun da kökü bilinen en eski zamanlara kadar gidiyormuş. Milattan Önce 450’de Herodot Arapların al-ilat adlı bir tanrıçaya tapındığını kaydetmiş. Sonradan, biliyorsunuz bu hatun cinsiyet değiştirecek, eski Samicedeki +at dişil eki de Arapçada dental plosivini kaybedecek.